Koncentryzm i chiazm to czĂŞsto spotykane w staroÂżytnym piÂśmiennictwie hebrajskim i greckim figury stylistyczne. Ich pierwotnym celem byÂło takie uÂłoÂżenie tekstu, ktĂłre nie tylko uÂłatwiaÂłoby zapamiĂŞtanie go - mowa przecieÂż o kulturach, w ktĂłrych dominowaÂł przekaz ustny - ale i uwypuklaÂłoby jego sedno, to, co w jego treÂści najistotniejsze. Chiazm i koncentryzm sÂą do siebie bardzo podobne. Chiazm polega na uÂłoÂżeniu rymu w sekwencjĂŞ wersĂłw typu A, B, C, C, B, A; przy czym rymowanie oznacza zaleÂżnoœÌ tematĂłw, idei i obrazĂłw z odpowiadajÂących sobie wersĂłw, a nie wspó³brzmienie dÂźwiĂŞkĂłw, jak ma to miejsce w naszej tradycji. Koncentryzm to wÂłaÂściwie chiazm o nieparzystej liczbie wersĂłw czy teÂż fragmentĂłw tekstu, np. o sekwencji A, B, C, D, C, B, A. W koncentryzmie Âśrodkowy werset nie posiada odpowiadajÂącego sobie wersetu, lecz stanowi oÂś caÂłej figury, miejsce, w ktĂłrym zwykle ukryte jest przesÂłanie caÂłego tekstu. Chiazm i koncentryzm byÂły i sÂą stosowane w ró¿nych formach takÂże w literaturze europejskiej. JeÂżeli przyjrzymy siĂŞ relacjom miĂŞdzy poszczegĂłlnymi tomami przygĂłd Harry’ego Pottera, to zauwaÂżymy, Âże i Rowling skorzystaÂła z tego narzĂŞdzia literackiego, ukÂładajÂąc fabu³ê powieÂści nastĂŞpujÂący ksztaÂłt koncentryczny:

A – „HP i KamieĂą Filozoficzny”
B – „HP i Komnata Tajemnic”
C – „HP i WiĂŞzieĂą Azkabanu”

D – „HP i Czara Ognia”

C – „HP i Zakon Feniksa”
B – „HP i Ksi¹¿ê Pó³krwi”
A – „HP and the Deathly Hallows”

Oto szybkie omówienie wspólnych w¹tków, ³¹cz¹cych poszczególne tomy w koncentryczne krêgi.

„HP i Komnata Tajemnic” i „HP i Ksi¹¿ê Pó³krwi”. Wiele wÂątkĂłw pojawia siĂŞ tylko w tych dwĂłch ksi¹¿kach, przy czym to, co byÂło sygnalizowane w „Komnacie” zwykle zyskuje rozwiniĂŞcie i pog³êbienie w „KsiĂŞciu”. Na co moÂżna wskazaĂŚ? Po pierwsze, sÂą to jedyne ksi¹¿ki, w ktĂłrych spotykamy Toma Riddle’a. O ile w HP2 widzimy go tylko w postaci czÂąstki duszy materializujÂącej siĂŞ z dziennika, o tyle HP6 przekazuje nam du¿¹ czêœÌ biografii Toma w formie wspomnieĂą widzianych w myÂślodsiewni Dumbledore’a. Podobnie jest z horkruksami. W HP2 pojawia siĂŞ dziennik – horkruks, ale dopiero w HP6 dowiadujemy siĂŞ, czym sÂą horkruksy i ile ich (prawdopodobnie) jest. W obydwu tomach waÂżnÂą postaciÂą jest Ginny. W HP2 Harry ratuje jej Âżycie zaÂś w HP6 Harry – Artur ostatecznie znajduje swojÂą Ginny – GinewrĂŞ. I tu i tam mamy tajemniczÂą ksi¹¿kĂŞ, czyli dziennik Toma Riddle’a i stary podrĂŞcznik KsiĂŞcia. Ale to nie koniec relacji miĂŞdzy tymi tomami. I tu i tam spotykamy Aragoga, pojawia siĂŞ teÂż eliksir wielosokowy, kluczowy element fabuÂły takÂże w „Czarze Ognia”. Wreszcie, przez obydwie ksi¹¿ki przewija siĂŞ temat manipulowania pamiĂŞciÂą (Lockhart, Slughorn). Jako ciekawostkĂŞ dorzuĂŚmy fakt, Âże Rowling pierwotnie zamierzaÂła umieÂściĂŚ rozdziaÂł „Inny Minister” w drugim tomie, miaÂł tam teÂż pojawiĂŚ siĂŞ pewien Ksi¹¿ê… pó³krwi. Z jakichÂś wzglĂŞdĂłw zdecydowaÂła inaczej, ale wspó³brzmienie tematĂłw i wÂątkĂłw tych dwĂłch ksi¹¿ek jest bardzo wyraÂźne.

„HP i WiĂŞzieĂą Azkabanu” i „HP i Zakon Feniksa”. TakÂże w tym wypadku widaĂŚ wiele punktĂłw stycznych miĂŞdzy dwiema ksi¹¿kami. Przede wszystkim sÂą to ksi¹¿ki o Harrym i Syriuszu. Obydwa tomy traktujÂą teÂż o depresji, mrocznych stanach ducha, niepewnoÂści i prĂłbach, czasem udanych, czasem nie, walki z niÂą. O ile w „WiĂŞÂźniu Azkabanu” Harry radzi sobie caÂłkiem nieÂźle, o tyle w „Zakonie Feniksa” jawi siĂŞ nam jako osoba, delikatnie mĂłwiÂąc, maÂło sympatyczna i w pewnym stopniu wspó³winna Âśmierci Syriusza. I tu i tam aktywnie dziaÂłajÂą dementorzy. Widzimy ich teÂż w „Czarze Ognia”, caÂłujÂących Barty’ego Croucha juniora, a wiĂŞc tomy 3-5 stanowiÂą „sekwencjĂŞ dementorĂłw” wewnÂątrz caÂłego cyklu. HP3 i HP5 przynoszÂą bardzo wiele istotnych informacji o ojcu Harry’ego oraz nieÂłatwych relacjach HuncwotĂłw i Snape’a. Wreszcie w obydwu tomach pojawia siĂŞ postaĂŚ StraÂżnika Tajemnicy (Pettigrew w HP3 i Dumbledore w HP5). Z mniej istotnych detali powtarzajÂących siĂŞ w obu tomach moÂżna wymieniĂŚ boginy, o ile pamiĂŞtam, nie wystĂŞpujÂą one w innych czĂŞÂściach.

JeÂżeli powyÂższa hipoteza koncentryzmu jest trafna, moÂżemy zaÂłoÂżyĂŚ dwie rzeczy:


* Pewne w¹tki z tomu pierwszego pojawi¹ siê w zmodyfikowanej, rozszerzonej i pog³êbionej formie w tomie ostatnim.

* W tomie czwartym ukryta jest bardzo istotna informacja, majÂąca kluczowe znaczenia dla finaÂłowych wydarzeĂą, o ktĂłrych przeczytamy w tomie siĂłdmym.



CiĂŞÂżko prorokowaĂŚ teraz, ktĂłre to bĂŞdÂą wÂątki, ale mam co do ostatniej czĂŞÂści pewne domysÂły, nie wszystkie zresztÂą zwiÂązane z tomem pierwszym:

1. Przypuszczam, ¿e skoro ca³a historia zaczê³a siê od morderstwa w Dolinie Godryka, to tam te¿ siê zakoùczy. Przestêpca, jak wiemy, zawsze wraca na miejsce zbrodni. Przyznajê, ¿e jest to wariant ma³o popularny, gdy¿ wiêkszoœÌ fandomu stawia raczej na ponowne spotkanie w Ministerstwie Magii, co te¿ jest ca³kiem prawdopodobne.

2. Hagrid, ktĂłry odnalazÂł malutkiego Harry’ego w ruinach zniszczonego domu a po latach wprowadziÂł go w Âświat czarodziejĂłw, bĂŞdzie mu towarzyszyÂł w finaÂłowym starciu.

3. Zapewne znĂłw ujrzymy Snape’a ratujÂącego Âżycie Harry’ego i mam wraÂżenie, Âże tym razem ze skutkiem Âśmiertelnym dla byÂłego mistrza eliksirĂłw.

4. Harry bĂŞdzie miaÂł ponownÂą okazjĂŞ do uciĂŞcia sobie pogawĂŞdki z wĂŞÂżem, ale nie bĂŞdzie to poczciwy pyton z zoo, lecz Nagini.

5. Draco Malfoy, postaĂŚ caÂłkiem podobna do Eustachego Scrubba z opowieÂści narnijskich C.S.Lewisa, zrzuci wreszcie swojÂą „smoczÂą skĂłrĂŞ” (kto czytaÂł „Podró¿ ‘WĂŞdrowca do ÂŚwitu’” ten wie, co mam na myÂśli).

6. Z „WiĂŞÂźnia Azkabanu” znamy numer skrytki Syriusza w Gringocie: 711. Z kolei numer skrytki, zapewne nale¿¹cej do FlamelĂłw, ktĂłrÂą Hagrid odwiedziÂł z Harrym w pierwszym tomie to 713. JeÂżeli zaÂłoÂżymy, Âże numery skrzynek majÂą jakiÂś zwiÂązek z chronologiÂą, to dochodzimy do wniosku, Âże obydwie te skrytki zaÂłoÂżono w podobnym czasie, zapewne okoÂło 700 lat temu. Potwierdza to zarĂłwno data narodzin Nicholasa Flamela jak i drzewo genealogiczne rodu BlackĂłw. Tak wiĂŞc skrytka 711 nie jest tak naprawdĂŞ skrytkÂą Syriusza ale caÂłego, wygasÂłego juÂż „szlachetnego i staroÂżytnego rodu B.” Jej wÂłaÂścicielem jest teraz najprawdopodobniej Harry. Bellatriks odpada z oczywistego powodu: mordercy nie dziedziczÂą majÂątku swoich ofiar. Na pewno Harry powinien ponownie udaĂŚ siĂŞ do banku i poszperaĂŚ w starej skrytce, kto wie, jakie tajemnice ona kryje.

SÂą to tylko moje spekulacje, choĂŚ stawiam skrzynkĂŞ piwa, Âże poÂłowa z nich siĂŞ sprawdzi.

Zamiast spekulowaĂŚ, przyjrzyjmy siĂŞ teraz „Czarze Ognia”, stanowiÂącej zgodnie z hipotezÂą koncentryzmu, oÂś caÂłego cyklu. Co moÂżna o niej powiedzieĂŚ? Zadania Turnieju TrĂłjmagicznego to prĂłby charakteru g³ównego bohatera, przygotowujÂące go, co dobrze widaĂŚ dopiero z perspektywy „Zakonu Feniksa”, do sprostania wÂłasnemu przeznaczeniu. Rowling, ktĂłra po mistrzowsku posÂługuje siĂŞ konwencjami dawnej literatury, oparÂła te prĂłby na popularnych w ÂŚredniowieczu wyobraÂżeniach podstawowych elementĂłw czy teÂż Âżywio³ów, konstytuujÂących WszechÂświat.

C.S.Lewis w „Odrzuconym obrazie”, ksi¹¿ce poÂświĂŞconej postrzeganiu i rozumieniu Âświata przez ludzi WiekĂłw ÂŚrednich i Renesansu pisze, Âże skÂładowymi Kosmosu byÂło w ich oczach piĂŞĂŚ Âżywio³ów. PowyÂżej KsiĂŞÂżyca znajduje siĂŞ kwintesencja, czyli eter. PoniewaÂż akcja HP ewidentnie rozgrywa siĂŞ w Âświecie „podksiĂŞÂżycowym”, eterem nie bĂŞdziemy siĂŞ teraz zajmowaĂŚ. PoniÂżej KsiĂŞÂżyca, w naszym Âświecie mamy kolejno ogieĂą, powietrze, wodĂŞ i ziemiĂŞ. W tym miejscu warto przypomnieĂŚ sobie co nieco o domach Hogwartu. KaÂżdemu z nich przypisany jest jeden z czterech elementĂłw: Gryffindor to ogieĂą, Ravenclaw – powietrze, Slytherin to woda zaÂś Hufflepuff – ziemia. Podobnie jest z goœÌmi Hogwartu. Reprezentacja Durmstrangu (czy ktoÂś zwrĂłciÂł uwagĂŞ, Âże jest to przekrĂŞcone niemieckie ‘sturm und drang’? Rowling uwielbia gry sÂłowne!) przybywa podwodnym statkiem i od razu zaprzyjaÂźnia siĂŞ z „wodnymi” ÂŚlizgonami. Z kolei dziewczĂŞta z Beauxbatons docierajÂą do Hogwartu napowietrznÂą karetÂą i zajmujÂą miejsca przy stole zwiÂązanych z ÂżywioÂłem powietrza KrukonĂłw.

PrzejdÂźmy teraz do Turnieju TrĂłjmagicznego, do zadaĂą postawionych uczestnikom Turnieju. Harry, przechodzÂąc zwyciĂŞsko przez kolejne prĂłby niejako „podporzÂądkowuje” sobie kolejne elementy. RzuĂŚmy oka na zadania Turnieju TrĂłjmagicznego:

1/ Pierwsza z prĂłb, walka ze smokiem, to oczywiÂście prĂłba ognia i powietrza.

2/ Kolejne zadanie to prĂłba wody. Tu warto zwrĂłciĂŚ uwagĂŞ na pewnÂą ciekawostkĂŞ. Przedstawiciele Âżywio³ów „wyÂższych”, czyli Harry (ogieĂą) i Fleur (powietrze) muszÂą uwolniĂŚ przyjaciela i siostrĂŞ. Z kolei zawodnicy reprezentujÂący ÂżywioÂły „niÂższe”, czyli Cedrik (ziemia) i Krum (woda) muszÂą uwolniĂŚ swoje sympatie, osoby, do ktĂłrych odczuwajÂą pociÂąg erotyczny. Rowling pokazuje nam wiĂŞc ró¿ne rodzaje miÂłoÂści, nawiÂązujÂąc do antycznego rozró¿nienia miĂŞdzy erosem i agape.

3/ Wreszcie przejÂście przez utworzony z roÂślin labirynt to prĂłba ziemi.


Co dzieje siĂŞ dalej? Harry, poddany prĂłbom Âżywio³ów, staje siĂŞ godzien uczestnictwa w najtrudniejszym, ostatnim zadaniu, bo prĂłb – zadaĂą jest w „Czarze Ognia” wiĂŞcej, nie trzy, lecz cztery wÂłaÂśnie, przy czym to czwarte jest zdecydowanie najwaÂżniejsze. Mam oczywiÂście na myÂśli wydarzenia na cmentarzu w Little Hangleton. Droga, jakÂą przemierza Harry w „Czarze Ognia” jest drogÂą w dó³, od sfery elementĂłw wysokich, czyli ognia i powietrza, poprzez wodĂŞ i ziemiĂŞ aÂż do krĂłlestwa Âśmierci, jakie symbolizuje cmentarz w Little Hangleton, gdzie odbywa siĂŞ rytuaÂł odrodzenia Voldemorta. Dopiero konfrontacja z Czarnym Panem na jego terenie jest prawdziwym sprawdzianem i usprawiedliwieniem Harry’ego, prawdziwym chrztem bojowym. Dlaczego sprawdzianem i usprawiedliwieniem? Ano dlatego, Âże Harry w Turnieju nie tyle zwyciĂŞÂżyÂł, co „zwyciĂŞÂżyÂł”, gdyÂż bez pomocy Barty Croucha mÂłodszego pewnie nie zdoÂłaÂłby go wcale ukoĂączyĂŚ. PrawdziwÂą prĂłbÂą sÂą wydarzenia na cmentarzu, znane sÂą wszystkim, wiĂŞc nie bĂŞdĂŞ ich tu referowaÂł. Te wÂłaÂśnie wydarzenia sÂą, w mojej opinii, poczÂątkiem koĂąca Voldemorta. Pomocny w zrozumieniu mojej teorii bĂŞdzie krĂłtki fragment z ksi¹¿ki:

- PowiedziaÂł, Âże jak uÂżyje mojej krwi, wzmocni go to o wiele bardziej, niÂż gdyby uÂżyÂł krwi kogoÂś innego. Powiedzie, Âże on teÂż skorzysta z tej… tarczy ochronnej, w ktĂłrÂą wyposaÂżyÂła mnie moja matka… I rzeczywiÂście, mĂłgÂł mnie dotkn¹Ì… i nic mu siĂŞ nie staÂło… Dotkn¹³ mojego policzka.

Przez chwile wydawaÂło mu siĂŞ, Âże dostrzega bÂłysk triumfu w oczach Dumbledore’a, ale natychmiast uznaÂł, Âże musiaÂło to byĂŚ przywidzenie, bo gdy profesor wrĂłciÂł za biurko, wyglÂądaÂł na bardzo starego i zmĂŞczonego.

- Ach, wiĂŞc to tak – powiedziaÂł, siadajÂąc w swym fotelu. – Voldemort pokonaÂł tĂŞ szczegĂłlnÂą barierĂŞ. MĂłw dalej, Harry

(Harry Potter i Czara Ognia, str. 720-21)

ZwróÌmy uwagĂŞ na ten bÂłysk triumfu, wprawdzie chwilowy, gdyÂż dyrektor doskonale zdaje sobie sprawĂŞ, Âże Harry jest od tej chwili podatny na fizyczny atak ze strony Czarnego Pana, ale moim zdaniem niezwykle znaczÂący. Co tak ucieszyÂło Dumbledore’a, najmÂądrzejszego z czarodziejĂłw Potterlandu? ByÂł to fakt, Âże od tej chwili w ciele Voldemorta pÂłynie krew Harry’ego Pottera. ZrĂłbmy ma³¹ wycieczkĂŞ do krainy teologii. U wielu OjcĂłw KoÂścioÂła znajdujemy opiniĂŞ, Âże ludzie w zaleÂżnoÂści od swojej duchowej kondycji w zupeÂłnie odmienny sposĂłb odczuwajÂą miÂłoœÌ Boga, ktĂłrÂą obdarza On wszystkie swoje stworzenia bez wyjÂątku. Dla przykÂładu ktoÂś, kto Boga nienawidzi, bĂŞdzie odczuwaÂł Jego miÂłoœÌ i majestat jako coÂś nieznoÂśnego i palÂącego, podczas gdy czÂłowiek, ktĂłry Boga umiÂłowaÂł bĂŞdzie te samÂą miÂłoœÌ odczuwaÂł jako najwyÂższe dobro i szczĂŞÂście. W ksi¹¿kach o Harrym Potterze nie ma Boga, a przynajmniej nie mĂłwi siĂŞ o Nim bezpoÂśrednio, jednak ofiarĂŞ Âżycia Lily Potter jest analogiczna do takiej bezinteresownej i wszechogarniajÂącej miÂłoÂści. Jest to „stara magia”, niepojĂŞta i potĂŞÂżna, jedyna, ktĂłrej Voldemort „nie zna”. Ale poniewaÂż znajdujemy siĂŞ w rzeczywistoÂści baÂśniowej, to ta miÂłoœÌ jest zarazem w tajemniczy, magiczny sposĂłb zmaterializowana we krwi Harry’ego. Voldemort, ktĂłry posÂłuÂżyÂł siĂŞ krwiÂą chÂłopca w rytuale reinkarnacji de facto umieÂściÂł w swoim ciele coÂś, co jest dla niego zabĂłjcze – miÂłoœÌ! Czarny Pan jest, mimo swojego ogromnego talentu, czÂłowiekiem niezbyt mÂądrym i bez zastanowienia dokonaÂł na sobie rozciÂągniĂŞtej w czasie egzekucji.

Z ka¿dym usuniêtym horkruksem w duszy i ciele Voldemorta bêdzie coraz wiêcej mi³oœci, któr¹ bêdzie on odczuwa³ jako coœ nieznoœnego, ca³kowicie sprzecznego z jego natur¹. Pod koniec mo¿e siê on staÌ ¿a³osnym wrakiem i Harry bêdzie odczuwa³ wobec niego nie nienawiœÌ, lecz litoœÌ. NiÌ ¿ycia Voldemorta przetnie pewnie ktoœ inny, mo¿e bêdzie to Peter Pettigrew, który w g³êbi duszy nienawidzi swojego pana, a mo¿e Snape?



ÂźrĂłdÂło: http://www.prorok.pl